J. R. R. Tolkien

“En küçük kişi bile, geleceğin akışını değiştirebilir.”


-Yüzüklerin Efendisi: Yüzük Kardeşliği


Fantastik edebiyatın en sevilen eserleri Hobbit, Yüzüklerin Efendisi ve Silmarillion adındaki romanların yazarı John Ronald Reuel Tolkien, 3 Ocak 1892 yılında o dönemde Güney Afrika’da Oranj Devleti adıyla anılan bir ülkenin Bloemfontein şehrinde dünyaya geldi. Üç yaşına bastığında Güney Afrika’dan ayrılıp İngiltere’nin Birmingham kentindeki annesinin yanına taşındı.

Tolkien’ın İngiltere’de yaşamaya başlaması hayatını değiştirmişti. Özellikle Sarehole adındaki bir köy, Tolkien’ın zihninde büyük bir etki bırakmıştı; bu nedenle bu köy, yazarın Hobbit ve Yüzüklerin Efendisi kitaplarında yer alan Shire köyünü yazmasında büyük öneme sahipti.

Tolkien’ın dünya dillerine ve etimolojiye tutku derecesinde bir yatkınlığı vardı ve bu nedenle eserlerinde kullanabileceği yapay diller ve alfabeler oluşturdu. Tolkien, İngiliz Dili’nin kökeni olan ve İngilizcenin şekillenmesine katkıda bulunan birçok antik dili araştırmıştı.

İngilizce, Hint-Avrupa Dil Ailesi’nin Avrupa Kolu’nda bulunan Anglo-sakson dil grubunun bir üyesidir. Anglo-sakson Dil Grubu, Keltçe ve Latinceyle beraber büyük ölçüde Nordik, kelimenin diğer anlamıyla İskandinav Dilleri’nden etkilenmiştir. Tolkien’ın ürettiği ve eserlerinde bolca kullandığı yapay diller İngilizceyi etkileyen bu dilleri ilham almaktadır.

Tolkien, İskandinav, Fin ve Kelt Dilleri’nin yanında bu kültürlerin mitolojilerinden ve halk edebiyatından da büyük ölçüde etkilenmiştir ve kurguladığı Orta-Dünya Evreni’nde bu mitlerin ve geleneklerin izi Tolkien’ın kült eserlerinde açıkça görülmektedir. Elfler, Cüceler, Troller, Goblinler, Entler ve daha birçok Orta-Dünya ırkı doğrudan Kelt ve İskandinav kültürü etkisi taşımaktadırlar. Tolkien, bu ırklara kendi evreninde yeni bir yorum getirmiştir ve her birine birer lisan ve hatta bu lisanların lehçelerini bahşetmiştir. Elfçe, Cüce Dili Khuzdul, Orta-Dünya’da farklı kültürlere sahip insanlara ait çeşitli lehçeler (örneğin Yüzüklerin Efendisi’nde yer alan Rohan Halkı, Rohirric adındaki bir lehçeyle konuşurken adları Hobbit eserinde geçen Dale halkı Viking Dili’ne yakın bir lehçede konuşmaktadır.), Orkların Dili Kara Lisan (Melkian) ve daha birçok yapay dil, günümüzde apayrı bir akademik çalışma gerektirebilecek nitelikte karmaşık ve derin yapılara sahiptirler.

Tüm bu ana yapay dillerin kendi başlarına bir araştırma konusu niteliğinde olmalarının yanında bu dillere ait farklı yapıların ve lehçelerin de söz konusu oluşu Tolkien’ın hayal gücüne ve yaratıcılığına hayranlık uyandırır.

Tolkien’ın Orta-Dünyası tüm bu etkilerin yanında yazarın 1. Dünya Savaşı’ndaki tecrübesinden de izler taşımaktadır. Tolkien, 1915’te mezun olduğunda Büyük Savaş’a muhabere teğmeni olarak katıldı ve Fransa’da cepheye gitti. Tolkien’ın Yüzüklerin Efendisi adlı eseri yazmasında büyük bir etken niteliğindeydi. Tolkien, cepheden ayrılmak zorunda kaldı ve Oxford’a dönerek 1925 yılında Anglo-Sakson profesörü oldu.

Tolkien, burada çok sevilen bir eğitmen olarak dilbilimi çalışmalarını sürdürdü. Tolkien’ın Oxford’daki çalışmaları Orta-Çağ Edebiyatı alanında yoğunlaşmaktaydı. Yazar, çok sevilen eserlerinin arkaplanını bu çalışmalarından yola çıkarak oluşturmuştu. Narnia Günlükleri serisinin sevilen yazarı C.S Lewis, Tolkien’ın yakın arkadaşıydı ve ikisi “Inklings” adında bir edebiyat topluluğu kurdu ve bu ad altında çeşitli makaleler yayımladılar.

Tolkien’ın yetenekleri, araştırmaları ve tecrübeleri o sıralar yazmakla uğraştığı Silmarillion adlı esere kaynak olmuştu. Tolkien, çocuklarına, kurguladığı evrende geçen öyküler anlatıyordu ve bu öyküler arasında Bilbo Baggins adında küçük, neşeli bir canlının, kullanana görünmezlik bahşeden bir yüzük bulmasıyla ilgili bir öykü de yer almaktaydı. Bu öykü daha sonra 1937 yılında kitap haline getirildi. Bu kitabın adı Hobbit’ti.

Hobbit kitabı, çeşitli kesimlerce bir dil profesörünün masal kitabı yazmasının gülünç olduğu sebebiyle olumsuz yorumlansa da çok büyük bir eleştirmen ve okur kitlesi tarafından beğeniyle karşılandı. Hobbit’in başarısı Tolkien’ı daha ciddi bir çalışmaya başlaması için cesaretlendirdi ve Tolkien, üslup ve yazım tekniği konusunda Hobbit’ten ayrılan; ama Hobbit eserinin devamı niteliğindeki Yüzüklerin Efendisi serisini yazdı. Yüzüklerin Efendisi, Hobbit’te kurgulanmış öyküyü sürdürüyordu; fakat bunu çok daha ağır bir dille, aşırı değerlendirilebilecek bir titizlikle yapıyordu. Hobbit’in sahip olduğu masalsı anlatım, Yüzüklerin Efendisi kitaplarında yer almıyordu. Seri, üç kitaptan oluşuyordu: Yüzük Kardeşliği, İki Kule, Kralın Dönüşü. Yazar, en sevilen başyapıt üçlemesini 1957 yılında tamamlamıştı.

J.R.R Tolkien, Oxford’taki görevinden 1959 yılında emekli oldu ve son yıllarını Silmarillion adlı eseri üzerinde çalışarak sürdürdü. Tolkien, Silmarillion’da, Hobbit’teki ve Yüzüklerin Efendisi’ndeki olaylara ve karakterlere derin bir geçmiş yazıyordu ve hatta daha da ileri giderek Orta-Dünya adı verdiği evrene tutarlı bir mitolojik köken oluşturuyordu.

Ne yazık ki Tolkien, 2 Eylül 1973 yılında Silmarillion’u tamamlayamadan hayata gözlerini yumdu ve bu eserin tamamlanması görevi oğlu Christopher’a devredildi. Christopher, babasının notlarını derleyerek Silmarillion’ı tamamladı ve kitap 1977 yılında yayımlandı.

Tolkien, fantastik edebiyat denince akla ilk gelen isimdir. Tolkien’ın etkileri müzikten edebiyata; sinemadan vidyo oyunlarına dek geniş bir sanat alanına nüfuz eder. Birçok müzisyen ve müzik grubu eserlerinde Tolkien’ın dünyasına atıfta bulunmuştur. Bunlardan en ünlüleri Camel adlı İngiliz progresif rock grubudur. Camel grubu, Mirage adlı albümlerinde Yüzüklerin Efendisi karakterleri olan Galadriel’e ve Gandalf’a şarkılar yazmıştır.

Tolkien’ın en büyük etkisi şüphesiz ki sinemadır. Yüzüklerin Efendisi’nin 2001 yılında vizyona giren ilk bölümü Yüzük Kardeşliği’nin başarısı dünyayı derinden sarsmıştı. Serinin yönetmeni Peter Jackson, Viggo Mortensen, Ian McKellen, Cate Blanchett, Hugo Weaving, Christopher Lee, Elijah Wood gibi büyük isimlere filmlerinde yer vererek kült bir sinema eserine imzasını atmıştı. 2002 yılında İki Kule’nin vizyona girmesiyle beyazperdedeki başarısını ikiye katlayan seri, 2003 yılında Kralın Dönüşü filmiyle büyük bir rekor kırarak, en iyi film dahil tam 12 dalda Oscar Ödülü kazanmıştı.

Tüm bu sanat dallarının yanında vidyo oyunlarında da Tolkien etkisi görülür. Warcraft, Warhammer, Elder Scrolls, Dark Souls gibi büyük bütçeli oyunlarda Tolkien’ın kurguladığı ırklar kullanılır ve Tolkien eserlerindeki karakterlere göndermeler yapılır.





Türkçedeki Tolkien Eserleri:
Silmarillion – İthaki Yayınları
Hobbit – İthaki Yayınları
Yüzüklerin Efendisi Kısım I: Yüzük Kardeşliği
Yüzüklerin Efendisi Kısım II: İki Kule
Yüzüklerin Efendisi Kısım III: Kralın Dönüşü – Metis Yayınları
Roverandom – İthaki Yayınları
Tehlikeli Diyardan Öyküler – İthaki Yayınları
Bitmemiş Öyküler – İthaki Yayınları
Hurin’in Çocukları – İthaki Yayınları